Πολιτιστική Πρωτεύουσα της Ευρώπης. Ελευσίνα και κοινωνική γλυπτική

2021-02-19

Άρθρο του ελευσίνιου φωτογράφου Βαγγέλη Γκίνη

Σε πρόσφατη συνέντευξη του νέου καλλιτεχνικού διευθυντή της ΠΠ 2023 κ. Μαρμαρινού διαβάσαμε ότι προσεγγίζει την πόλη σαν ένα ωμό μουσείο, αντλώντας από την έννοια της κοινωνική γλυπτικής του Γιόζεφ Μπόις ( 12 Μαΐου 1921 - 23 Ιανουαρίου 1986, ίσως ο σημαντικότερος μεταμοντέρνος εικαστικός). Το πιο ενδιαφέρον σημείο της συνέντευξης κατα τη γνώμη μου, είναι σχετικά με την παρέμβαση στο δημόσιο χώρο και τι μπορεί να κάνει η κοινωνική γλυπτική 40 πλέον χρόνια μετά το θάνατο του Μπόις. Η απάντηση του κ. Μαρμαρινού είναι εξαιρετικής σημασίας "Η κοινωνική γλυπτική είναι μια αερογραφία, μια αερογλυπτική. Ακόμη όμως κι αν δεν οδηγήσει σε ένα απτό έργο, και μόνο οι προσπάθειες και οι συζητήσεις για να αλλάξει κάτι διαμορφώνουν ένα αόρατο γλυπτό κι ας χάνονται στον αιθέρα. Ένα γλυπτό που το καταλαβαίνουμε από τις μετά-επιδράσεις του. Ο πολιτισμός παρεμβαίνει. Το κύριο σώμα της παρέμβασης συνιστά την κοινωνική γλυπτική, με τη διευρυμένη έννοια της τέχνης που μπορεί να αφορά και το ευ ζην της πόλης."

Παρακάτω σε ερώτηση για τις θεματικές "περιβάλλον" και "εργασία" γίνεται λόγος για την βιωσιμότητα του περιβάλλοντας, για την εκπαίδευση και την καινοτομία. Αρκετά γνωστές λέξεις σε όσους παρακολουθούν τις κατευθύνσεις της Ευρωπαϊκής Ένωσης σε σχέση με τον πολιτισμό, ο οποίος αντιμετωπίζεται σαν μια ακόμα αγορά.

Ο σκοπός του άρθρου αυτού φυσικά δεν είναι η κριτική στο πρόσωπο του κ. Μαρμαρινού, περισσότερο είναι μια γνώμη για τη μεταμοντέρνα (ανά)θεώρηση του προγράμματος της ΠΠΕ και όλων των προεκτάσεων του, οικονομικών, καλλιτεχνικών και κοινωνικών.

Το κύριο χαρακτηριστικό της μεταμοντέρνας αντίληψης είναι ότι αποσυνδέει την πολιτισμική πραγματικότητα από το οικονομικό σύστημα και προπαντός την ουσία του, τις εκμεταλλευτικές σχέσεις παραγωγής. Για την μεταμοντέρνα αντίληψη οι κλασικές έννοιες της αλήθειας, της λογικής και της αντικειμενικότητας είναι ξένες, σε αντίθεση με τις "πολλές" και "μοναδικές αλήθειες" και μια γενικότερη απροσδιοριστία το κόσμου τον οποίο αντιλαμβάνεται ως ακαθόριστο και αθεμελίωτο.

Η μεταμοντέρνα τέχνη λοιπόν, αποκομμένη από όσα αναφέρθηκαν παραπάνω, κηρύττει ταυτόχρονα τον εκδημοκρατισμό της και το άνοιγμα στο λαό, ενστερνίζεται πολλές φορές ριζοσπαστικές θέσεις και πρακτικές παρ'όλο που μετέχει ενεργά στην εμπορευματοποίηση του πολιτισμού. Σταθερά αμφισβητεί την Ιστορία και την ύπαρξη αντικειμενικής αλήθειας, παίρνει θέση πλάι σε κινήματα πολιτικών ταυτότητας, τις οποίες και υποστηρίζει, σε αντίθεση με την ταξική πολιτική. Έτσι γίνεται το αγαπημένο πολιτιστικό ρεύμα της αστικής τάξης μιας και εξυπηρετεί τους γενικότερους σκοπούς της.

Ο μεταμοντερνισμός δεν είναι το μόνο πολιτιστικό ρεύμα της εποχής αλλά, ακόμα και εντός του γενικότερου πολιτιστικού πλαισίου δημιουργούνται έργα που έχουν ριζοσπαστική κατεύθυνση και ορισμένα από αυτά προβάλλονται -πολλές φορές απονευρωμένα από το ίδιο το ριζοσπαστικό τους περιεχόμενο- ή ακόμα και χρηματοδοτούνται από διάφορους οργανισμούς όπως η ΠΠΕ αλλά κ.α. Η λύση αυτής της φαινομενικής αντίφασης για την κυρίαρχη τάξη, έρχεται ή με την λογοκρισία (είδαμε το πρόσφατο νομοσχέδιο Λιβάνιου) ή με την απορρόφηση του έργου και τη διαχείρηση του από αυτούς τους οργανισμούς, τακτική που είναι και η πιο αποτελεσματική κατα τη γνώμη μου, μιας και το καπιταλιστικό σύστημα επιθυμεί να προβάλει την εικόνα ενός συστήματος ανοικτού και δεκτικού σε κριτική, σε βελτίωση και μεταρρύθμιση. Κύριοι θεσμοί λογοκρισίας είναι τα βραβεία που ελέγχουν το καλλιτεχνικό έργο που παράγεται το οποίο και φιλτράρεται αναλόγως μέσω των συγκεκριμένων θεσμών. Η αλήθεια είναι ότι στα χρόνια που ζούμε επιτρέπεται στον καλλιτέχνη να έχει ριζοσπαστικές πολιτικές ιδέες, αυτό που περιορίζεται είναι η δυνατότητα επίδρασης του έργου με διάφορους τρόπους (δεν εκτίθεται, δεν προωθείται όσο άλλα έργα κτλ.).

Στον προβληματισμό μας δεν πρέπει να μας διαφεύγει ποιο είναι το το θεσμικό πλαίσιο που συμβάλει στην ανάπτυξη της τέχνης στην κοινωνία, που ορίζεται από σχολές, χορηγούς, βραβεία κτλ δηλαδή στους όρους παραγωγής του κάθε καλλιτεχνικού έργου. Σε μία θεσμική θεωρία που διατύπωσε ο κριτικός λογοτεχνίας Τέρυ Ήγκλετον αναφέρει πως, για παράδειγμα ένα λογοτεχνικο έργο δεν είναι μόνο κείμενο, αλλά και οικονομικο-κοινωνική δραστηριότητα, ώστε η παραγωγή και η σημασία του καθορίζονται απο τους θεσμούς του αστικού κράτους. Σύμφωνα με αυτή τη θέση το έργο δεν θεωρείται καλλιτέχνημα από τις ιδιότητες του αλλά από ένα δίκτυο παραγωγών, συλλεκτών, κριτικών, εμπόρων τέχνης, καθώς και από τα ιδρύματα, τα φεστιβάλ, τους χορηγούς τον τύπο κ.α. στους οποίους επεμβαίνει το αστικό κράτος με οικονομικούς και πολιτικούς όρους και με τη λογοκρισία ελέγχοντας έτσι την τέχνη που φτάνει στο κοινό. Ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα ενσωμάτωσης και είναι η τέχνη του grafitti (πρόσφατα δημιουργήθηκε ένα έργο grafitti στο παραλιακό μέτωπο της Ελευσίνας). Τέχνη του δρόμου, των λαϊκών στρωμάτων, τέχνη διαμαρτυρίας, η οποία ενσωματώθηκε με προσοχή στην πολιτιστική αγορά και έτσι το όποιο νόημα της -ακόμα και ριζοσπαστικό- προβάλεται με τους όρους των αστικών πολιτιστικών θεσμών. (Θυμίζω τις διαστάσεις που πήρε το έργο του Banksy, με το περιβόητο δρώμενο κατα τη διάρκεια δημοπρασίας του -σαν κάθε σωστό έργο πρέπει να έχει έναν ιδιοκτήτη- στον οίκο Sotheby's).

Με τη μορφή της ιδεολογίας η τέχνη νομιμοποιεί και στηρίζει την κοινωνική ευταξία, δίνει κίνητρα στα άτομα να δράσουν στο πλαίσιο της σύγχρονης κοινωνίας. Είναι χαρακτηριστικό παράδειγμα οι (ελάχιστες) δράσεις της ΠΠΕ που καλεί το κοινό, τους κατοίκους δηλαδή, να δράσουν και να παρέμβουν εντός των πλαισίων που έχουν οριστεί πάντα από το πρόγραμμα που έλαβε την έγκριση της ευρωπαϊκής επιτροπής και κατ'επέκταση της Eυρωπαϊκής Ένωσης. Η τέχνη γίνεται ένα κανονιστικό σύστημα που συντονίζει τις συνειδήσεις και προωθεί την αναγνώριση και υιοθέτηση των αξιών της ιδεολογίας της κυρίαρχης τάξης.

Δεν ισχυρίζομαι ότι κάθε έργο τέχνης πρέπει να είναι πολιτικό, ο άνθρωπος μέσω της τέχνης προσπαθεί να οικειοποιηθεί τον κόσμο στο αισθητικό πεδίο και να αποκτήσει βαθύτερη συνείδηση της ανθρωπιάς του. Οι ολοένα και αυξανόμενες αντιθέσεις όμως του καπιταλισμού, η ανέχεια και οι πολεμικές επεμβάσεις σε όλα τα σημεία της γης, οδηγούν το μυαλό αυτόματα στον στίχο του Μπρέχτ:

"Τι καιρός είναι αυτός

Που και μια κουβέντα για τα δέντρα είναι σχεδόν έγκλημα

Γιατί περιέχει μια σιωπή

Γύρω από τόσες αποτρόπαιες πράξεις"

Ξαναγυρνώντας όμως στο θέμα της ΠΠΕ. Όλα τα έργα που παρουσιάζονται ως πρωτοποριακά στο πρόγραμμα της, στην πραγματικότητα έχουν ξαναγίνει. Η όποια νέα πρόταση για την τέχνη και την κοινωνία (όπως η κοινωνική γλυπτική του Μπόις από περασμένες δεκαετίες) έχει ξαναειπωθεί.

Τι συμβαίνει λοιπόν μπορεί να αναρωτηθεί κάποιος; Πεθαίνει η τέχνη; Δεν έχει τίποτε άλλο να πει;

Για να απαντηθεί αυτή η εύλογη απορία, χρειάζεται να αναφερθεί πρώτα πως η τέχνη είναι μία ιδιαίτερη μορφή αντανάκλασης της πραγματικότητας από τον καλλιτέχνη.

Το ερώτημα που ακολουθεί λογικά είναι, ποια είναι λοιπόν η κοινωνική πραγματικότητα που αντανακλά στην πλειοψηφία της η σύγχρονη εικαστική παραγωγή;

Ο καπιταλισμός που σαπίζει είναι η δική μου απάντηση, ο καπιταλισμός που στέκεται πλέον εμπόδιο στην ανάπτυξη της ανθρωπότητας, κρατά την κοινωνία πίσω, δεν αφήνει την μεγάλη εξέλιξη της επιστήμης, της τεχνολογίας κ.α. τομέων της ανθρώπινης εργασίας να υπηρετήσουν την κάλυψη των σύγχρονων αναγκών των ανθρώπων. Για αυτό το λόγο ο μεταμοντερνισμός αναμασά ξεπερασμένες μορφές και περιεχόμενο και αντιμετωπίζει την καπιταλιστική πραγματικότητα ως τετελεσμένη και αδιαμφισβήτητη.

Παρά τα ασφυκτικά πλαίσια της λογοκρισίας της αστικής τάξης και των διαφόρων οργανισμών της, δημιουργήθηκε και δημιουργείται τέχνη η οποία προσβλέπει στη διαφώτιση και στην καλλιέργεια του ανθρώπου, τέχνη η οποία προσπαθεί να εκφράσει τα συναισθήματα και τις εσωτερικές ανάγκες του ανθρώπου, που "δεν δίνει λέξεις παρηγόρια...", που πλαισιώνει τους αγώνες της εργατικής τάξης και των συμμάχων της, για μία κοινωνία χωρίς εκμετάλλευση ανθρώπου από άνθρωπο, τέχνη που οι δημιουργοί της παλεύουν στην πράξη για την ανατροπή του καπιταλισμού και μέσω του έργου τους προδιαγράφουν τις νέες κοινωνικές σχέσεις που θα συγκροτήσουν μία άλλη κοινωνία, ανθρώπινη..

Αυτή η τέχνη είναι πρωτοπόρα. Αυτή η τέχνη είναι επαναστατική!

Υλοποιήθηκε από τη Webnode
Δημιουργήστε δωρεάν ιστοσελίδα! Αυτή η ιστοσελίδα δημιουργήθηκε με τη Webnode. Δημιουργήστε τη δική σας δωρεάν σήμερα! Ξεκινήστε